Σφήκες και μέλισσες: όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε σε σχέση με τις αλλεργίες που προκαλούν

Οι σφήκες και οι μέλισσες είναι έντομα που ανήκουν στην τάξη των Υμενόπτερων. Παίζουν σημαντικό ρόλο στη φύση, ως αρπακτικά, παράσιτα, αλλά και ως τροφή για άλλα ζωικά είδη. Μολονότι η δομή όλων των Υμενόπτερων χαρακτηρίζεται από κεφάλι, θώρακα και κοιλιά, διαφορές στο σχήμα, το χρώμα και άλλα εξωτερικά στοιχεία διακρίνουν τις μέλισσες από τις σφήκες, αλλά και τις σφήκες μεταξύ τους. Οι μέλισσες είναι τριχωτές, καφέ χρώματος, με δυσδιάκριτες λωρίδες στο σώμα, ενώ οι σφήκες είναι ελάχιστα τριχωτές, με χαρακτηριστικές κίτρινες και μαύρες λωρίδες στην κοιλιά τους. Ωστόσο, πολλές φορές, αυτές οι λωρίδες μπορεί να μην είναι κίτρινες, αλλά κοκκινωπές. Όμως, υπό τις συνθήκες που συνήθως τσιμπιόμαστε (το έντομο πετάει και ίσως φεύγει γρήγορα), είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε τα διάφορα είδη των σφηκών μεταξύ τους. Γενικά, οι μικρότερες σφήκες, δηλαδή η κοινή και η μικρή, διακρίνονται όχι από το χρώμα, αφού και οι δύο έχουν μαύρες και κίτρινεςλουρίδες, αλλά από το σχήμα της κοιλιακής περιοχής: στην κοινή σφήκα η μέση είναι δυσδιάκριτη και ο θώρακας χωρίζεται από μια λεπτή οριζόντια σχισμή από την κοιλιά, ενώ στη μικρή σφήκα η μέση είναι πολύ λεπτή και η κοιλιά έχει ατρακτοειδές σχήμα (σαν αδράχτι). Οι μεγάλες σφήκες (σερσέγκια, σκούρκοι, κεντρίνες κ.ά.) μοιάζουν πιο πολύ με την κοινή σφήκα, αλλά είναι πιο μεγάλες και ενίοτε κοκκινωπές.
Εάν κατά τύχη σκοτώσετε το έντομο που σας προκάλεσε το πρόβλημα, μην το πετάξετε, διατηρήστε το σε ένα κουτάκι στην κατάψυξη. Ο αλλεργιολόγος μπορεί να αναγνωρίσει το ακριβές είδος του, γεγονός που έχει σημασία για την επιλογή της σωστής ανοσοθεραπείας (απευαισθητοποίησης).
Νυγμοί (τσιμπήματα) μελισσών μπορούν να συμβούν ακόμα και τις ζεστές, ηλιόλουστες μέρες του χειμώνα, αφού οι μέλισσες επιβιώνουν και τον χειμώνα. Οι νυγμοί τους, όμως, είναι πιο συχνοί την άνοιξη και στις αρχές του καλοκαιριού. Μετά τον νυγμό, το κεντρί τους παραμένει στο δέρμα. Αντιθέτως, οι νυγμοί των σφηκών συμβαίνουν συνήθως το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, ενώ το κεντρί δεν μένει στο θύμα και μπορούν να τσιμπήσουν πολλές φορές. Γενικά, οι μέλισσες είναι λιγότερο επιθετικές από τις σφήκες.

Από πότε είναι γνωστό ότι υπήρχαν αλλεργικές αντιδράσεις στο δηλητήριό τους;
Η πρώτη αναφορά εντοπίζεται στον τύμβο του αιγύπτιου φαραώ Μένη. Εικάζεται ότι τσιμπήθηκε από σφήκα και πέθανε από αναφυλαξία κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στο τελευταίο νησί του τότε γνωστού κόσμου, μάλλον την Αγγλία.

Πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα της αλλεργίας στα Υμενόπτερα;
Παρόλο που οι αλλεργικές αντιδράσεις σε νυγμό Yμενόπτερων είναι σχετικά σπάνιες, ωστόσο μπορεί να αποβούν πολύ σοβαρές έως και θανατηφόρες. Η συχνότητα των αναφυλακτικών αντιδράσεων στα παιδιά είναι 0,3%-0,8%, με μεγαλύτερη συχνότητα στα αγόρια από τα κορίτσια. Στους ενήλικες, τα ποσοστά είναι σημαντικά πιο αυξημένα, περίπου στο δεκαπλάσιο. Στις ΗΠΑ αναφέρονται τουλάχιστον 50 θάνατοι ετησίως από νυγμούς σφηκών και μελισσών. Υπογραμμίζεται ότι αναφυλακτικές αντιδράσεις στο δηλητήριο αυτών των εντόμων μπορεί να συμβούν σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμα και σε άτομα που έως πρόσφατα είχαν υποστεί νυγμούς χωρίς πρόβλημα.

Συμπτωματολογία μετά τον νυγμό (τσίμπημα)
Τα συνήθη συμπτώματα μετά το τσίμπημα μπορεί να είναι πόνος, τοπικό πρήξιμο και κοκκίνισμα, που περιορίζεται στο σημείο του τσιμπήματος και υποχωρεί με την παρέλευση 20-30 λεπτών ή μιας ώρας. Αυτή είναι φυσιολογική αντίδραση που συμβαίνει σε όλους.
Μπορεί, όμως, να εμφανιστεί και πιο εκτεταμένο πρήξιμο, που επεκτείνεται πέραν του σημείου στο οποίο τσιμπήθηκε κάποιος, και αναφέρεται ως μεγάλη τοπική αντίδραση. Αυτήδεν εγκυμονεί κίνδυνο συστηματικής αναφυλαξίας σε αυτό το επεισόδιο. Πρέπει, όμως, όσοι εμφάνισαν μεγάλες τοπικές αντιδράσεις να ελεγχθούν από αλλεργιολόγο, λόγω αυξημένης πιθανότητας να αντιδράσουν με μεγαλύτερη ένταση σε μελλοντικό νυγμό.
Ωστόσο, οι συνέπειες ενός νυγμού μπορεί να έχουν πιο σοβαρή έκβαση, αν κάποιος παρουσιάσει και άλλα συμπτώματα μετά το τσίμπημα. Συνήθως, αυτό συμβαίνει μέσα στα πρώτα 30 λεπτά, λιγότερο συχνά σε μία ώρα (ή ακόμα πιο σπάνια λίγο αργότερα, και σπανιότατα ύστερα από πολλές ώρες).

Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν οποιοδήποτε από τα παρακάτω ή συνδυασμούς αυτών:

εξανθήματα, αίσθημα καούρας ή φαγούρας σε όλο το σώμα ή σε κάποιο σημείο του σώματος, απομακρυσμένο όμως από τη θέση του τσιμπήματος,
φταρνίσματα, κνησμό (φαγούρα) μύτης, καταρροή (συνάχι),
δακρύρροια, κνησμό οφθαλμών, κοκκίνισμα οφθαλμών,
βράγχος φωνής, βράσιμο στο στήθος, δύσπνοια, βήχα, συριγμό στην αναπνοή,
διάρροια, εμετό, πόνο στην κοιλιά,
αιφνίδια αδυναμία, ζάλη, θάμβος όρασης, ταχυκαρδία, απώλεια αισθήσεων, απώλεια ούρων ή/και κοπράνων.

Τα ανωτέρω συμπτώματα μπορεί να εκδηλωθούν είτε μεμονωμένα, είτε πολλά μαζί, είτε και όλα ταυτόχρονα, και περιγράφονται με τον ιατρικό όρο συστηματική αναφυλαξία, που μπορεί να οδηγήσει και σε βαριά υπόταση, δηλαδή αλλεργική καταπληξία ή σοκ. Ο ασθενής ΠΡΕΠΕΙ να αναζητήσει άμεσα ιατρική βοήθεια, ακόμη και με την έναρξη ήπιων συμπτωμάτων, γιατί η κατάσταση μπορεί να γίνει σοβαρή πολύ σύντομα.
Αν κάποιος γνωρίζει ότι είναι αλλεργικός στο δηλητήριο συγκεκριμένου εντόμου, πρέπει να φέρει πάντοτε μαζί του φάρμακα άμεσης αντιμετώπισης που θα καθορίσει ο γιατρός του. Συνήθως, αυτά τα φάρμακα είναι ειδική ένεση αδρεναλίνης για αυτοχορήγηση (προγεμισμένη σύριγγα σε μορφή στυλό), δισκία αντιισταμινικών και κορτιζόνης. Πρέπει να τονιστεί ότι η αδρεναλίνη είναι μεν το φάρμακο που σώζει στις βαριές αναφυλακτικές αντιδράσεις, αλλά μπορεί να προκαλέσει και παρενέργειες λιγότερο στα παιδιά και περισσότερο σε ορισμένες ομάδες ευπαθών ενηλίκων. Για τον λόγο αυτό πρέπει να χορηγείται από αλλεργιολόγο, ο οποίος θα καθορίσει σε ποιον ασθενή ενδείκνυται και σε ποιον ίσως αντενδείκνυται, και επιπλέον θα εκπαιδεύσει τον πάσχοντα και την άμεση οικογένεια στην ορθή χρήση της.
Πρέπει να τονιστεί ότι μετά από ένα επεισόδιο αναφυλακτικής αντίδρασης σε τσίμπημα σφήκας ή μέλισσας, η πιθανότητα εμφάνισης πιο σοβαρών συμπτωμάτων, και μάλιστα πιο γρήγορα στον επόμενο νυγμό, ανέρχεται στο 70%.

Πώς γίνεται η διάγνωση της αλλεργίας στο δηλητήριο υμενόπτερων;
Η διάγνωση της αλλεργίας θα γίνει μέσω αναλυτικών πληροφοριών που θα δώσει ο ασθενής στον αλλεργιολόγο, στη συνέχεια με ειδικές δερματικές δοκιμασίες που απαιτούν δεύτερη επίσκεψη 2-3 ωρών και με συμπληρωματικές, ειδικές εξετάσεις αίματος στο εργαστήριο.

Μέτρα αποφυγής νυγμού σφήκας ή μέλισσας

Αποφυγή ξαφνικών κινήσεων σε παρουσία των εντόμων.
Αποφυγή αρωμάτων, λακ, αντιηλιακών λαδιών.
Αποφυγή χαλαρών ενδυμάτων με έντονα χρώματα και σχέδια. Συνιστώμενα χρώματα: λευκό, πράσινο (χακί) και ανοιχτό καφέ.
Φοράτε πάντοτε υποδήματα, ιδίως έξω από το σπίτι, γιατί πολλές σφήκες φτιάχνουν τις φωλιές τους στο έδαφος.
Μην ξεχνάτε το κράνος και τα γάντια σας όταν οδηγείτε μοτοσικλέτα.
Τοποθέτηση σήτας στα παράθυρα ή κλειστά παράθυρα κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Κάδοι απορριμμάτων ερμητικά κλεισμένοι και σε ειδικό χώρο.
Απομακρύνετε τις φωλιές που υπάρχουν στην περιοχή της κατοικίας σας (να το κάνει κάποιο μέλος της οικογένειας που δεν είναι αλλεργικό στο δηλητήριο των Υμενόπτερων).
Στην κηπουρική, να χρησιμοποιούνται γάντια, καπέλο, μακριά ρούχα.
Προσοχή στις κουφάλες των δέντρων (σφήκες).
Προσοχή κατά τη διάρκεια αθλοπαιδιών στην ύπαιθρο.
Ο ιδρώτας και το διοξείδιο του άνθρακα προσελκύουν τα έντομα.
Μην αφήνετε υπολείμματα τροφών στην ύπαιθρο.
Μακριά από σάπια φρούτα, ανθισμένα λουλούδια.
Όταν τα έντομα απειλούνται, αλλά και κατά τη διαδικασία του τσιμπήματος, εκκρίνουν φερορμόνες που παρακινούν και άλλα έντομα να επιτεθούν.
Σε θερμό και υγρό περιβάλλον τα έντομα είναι ιδιαίτερα επιθετικά.
Τα Υμενόπτερα γίνονται πιο επιθετικά αργά το απόγευμα.
Σε περίπτωση επίθεσης σφηκών ή μελισσών, καλύψτε το κεφάλι και τα χέρια σας με κάποιο ύφασμα, και απομακρυνθείτε ήρεμα σε ασφαλές μέρος.
Έχετε πάντοτε το κουτί πρώτων βοηθειών μαζί σας!

Μπορεί να ξεπεραστεί η αλλεργία στο δηλητήριο της σφήκας και της μέλισσας;
Η μόνη ριζική θεραπεία για το πρόβλημα αυτό είναι η ειδική ανοσοθεραπεία ή απευαισθητοποίηση (εμβόλια), η οποία πραγματοποιείται από αλλεργιολόγους. Η ανοσοθεραπεία γίνεται με τη χορήγηση αυξανόμενων δόσεων του υπεύθυνου δηλητηρίου, έως ότου επιτευχθεί θεραπευτική δόση. Η θεραπεία αυτή συνεχίζεται επί μακρόν (χρόνια). Πρόκειται για τη μοναδική αιτιολογική θεραπεία, ώστε να μπορεί να ζήσει ο αλλεργικός ασθενής φυσιολογικά, απαλλαγμένος από τον φόβο για το τι πρόκειται να συμβεί σε περίπτωση τσιμπήματος από σφήκα ή μέλισσα. Η αποτελεσματικότητά της πλησιάζει το 100%. Ειδική ομάδα κινδύνου, που μπορεί και να μην καλυφθεί απόλυτα από την ανοσοθεραπεία, είναι τα άτομα που πάσχουν από οποιαδήποτε μορφή μαστοκυττάρωσης.

Πηγή : www.diatrofi.gr